Ο Γιώργος Παπανδρέου αιχμάλωτος του «φυλετισμού» του Πα.Σο.Κ.

Τελικά η διαδικασία για την εκλογή προέδρου στο Πα.Σο.Κ. ανέδειξε - με ένα συντριπτικό ποσοστό και από τη πρώτη κιόλας Κυριακή - ως πρόεδρο του κινήματος τον Γιώργο Παπανδρέου. Πιο συγκεκριμένα, ο κ. Παπανδρέου συγκέντρωσε ποσοστό κοντά στο 56% (ήτοι 407.407 ψήφους), ο κ. Βενιζέλος σχεδόν 39% και ο κ. Σκανδαλίδης περίπου 6%.

Ακούστηκαν πολλά για τη διαδικασία και αρκετά από αυτά ήταν υπερβολικά. Ενδεικτικά αναφέρω τις αστείες και αφελείς δηλώσεις ορισμένων περί πανευρωπαϊκής ή ακόμα και παγκόσμιας πρωτοτυπίας (!!!) ή και τις περίεργες δηλώσεις άλλων περί νοθείας, γελοίας διαδικασίας κ.λ.π. Κατά τη γνώμη μου η αλήθεια είναι η εξής: Η συγκεκριμένη διαδικασία, παρ’ όλες τις όποιες οργανωτικές αδυναμίες της, ήταν μια διαδικασία δημοκρατική που ανοίγει το κίνημα στη κοινωνία και αποδυναμώνει τη δράση των μηχανισμών που λειτουργούν σήμερα μέσα στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (και όχι μόνο σε αυτό). Αυτό το γεγονός είναι νομίζω προφανές σε καθένα που εξετάζει το θέμα χωρίς σκοπιμότητες και ιδιοτέλειες. Όπως και από την άλλη, προφανές είναι και το γεγονός πως η συγκεκριμένη διαδικασία δεν εγγυάται (πώς θα μπορούσε άλλωστε;) ότι ο τρόπος άσκησης της εξουσίας, από πλευράς του προέδρου που προκύπτει από αυτή, θα είναι περισσότερο δημοκρατικός. Αντίθετα μάλιστα, εύλογα κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί πως σε ένα κομματικό περιβάλλον που δεν υπάρχουν εγκαθιδρυμένες δομές ελέγχου της εξουσίας του προέδρου, μια τέτοια διαδικασία εκλογής που προσφεύγει σε ένα τόσο ευρύ εκλογικό σώμα μπορεί να «νομιμοποιήσει» μια περισσότερο συγκεντρωτική και λιγότερο δημοκρατική προεδρική θητεία. Το θέμα αυτό σχετικά με τη διαδικασία εκλογής προέδρου, τις δομές ελέγχου της προεδρικής εξουσίας κ.λ.π. είναι σίγουρα μεγάλο και δεν εξαντλείται σε μια παράγραφο. Αλλά παρ’ όλα αυτά δε σκοπεύω να επεκταθώ περισσότερο στη παρούσα ανάρτηση, πάνω στο συγκεκριμένο. Αυτό με το οποίο θα ήθελα να ασχοληθώ κυρίως εδώ είναι το αν δικαιολογείται η αισιοδοξία αρκετών ανθρώπων, που βασιζόμενοι στην ανοικτή και δημοκρατική διαδικασία εκλογής προέδρου και στις νεωτεριστικές απόψεις που κατά καιρούς έχει διατυπώσει ο Γιώργος Παπανδρέου αναμένουν από εκείνον κοσμογονικές αλλαγές στις δομές του κινήματος και τον μετασχηματισμό του πολιτικού λόγου του Πα.Σο.Κ, ώστε να καταστεί σύγχρονος και ουσιαστικά προοδευτικός. Η έννοια κλειδί εδώ δεν είναι άλλη από αυτή που έχει επικαλεστεί κατά καιρούς ο πρόεδρος του Πα.Σο.Κ. - και άλλοι πολιτικοί - χωρίς βέβαια να της αποδίδουν πάντα το ακριβές εννοιολογικό της περιεχόμενο, αυτή της ανοικτής κοινωνίας (Η ανοικτή κοινωνία ορίστηκε περίπου το 1945, στο βιβλίο-σταθμό για τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη «Η ανοικτή κοινωνία και η εχθροί της» (*) του μεγάλου Βιεννέζου φιλοσόφου Sir Karl Popper, ενός από τα γονιμότερα πνεύματα του 20ου αιώνα).

Κατά τη διάρκεια της περιόδου που προηγήθηκε της εκλογής του προέδρου του κινήματος ακούστηκαν διάφορα επιχειρήματα υπέρ της επανεκλογής του Γιώργου Παπανδρέου στη θέση του προέδρου του Πα.Σο.Κ. Όμως, ένας προσεκτικός παρατηρητής θα διαπιστώσει ότι σχεδόν όλα αυτά τα επιχειρήματα αντικατόπτριζαν μια συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη που φαίνεται ότι ήταν και είναι κοινή σε αρκετά στελέχη που στήριξαν το Γιώργο Παπανδρέου και ενδεχομένως όχι μόνο σε αυτά τα στελέχη.

Ακούσαμε λοιπόν, προς στήριξη του γόνου Παπανδρέου - σε διάφορες παραλλαγές - θέσεις όπως: «Οι Παπανδρέου πράττουν αυτό ή δεν πράττουν το άλλο» ή και «Πως είναι δυνατόν ένας Παπανδρέου να θεωρείται ότι μπορεί να κάνει τη μια πράξη και να μη κάνει την άλλη» κ.ο.κ. Επί παραδείγματι, θυμάμαι βουλευτή της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που πολιτεύεται στη Θεσσαλονίκη και θεωρείται εκ των στενότερων συνεργατών του Γ. Παπανδρέου και ο οποίος είναι καλλιεργημένος άνθρωπος και σοβαρός πολιτικός, να αντιλέγει σε τηλεοπτικό παράθυρο έναντι όσων υπεστήριζαν ότι ο Γιώργος μπορεί να διαλύσει το Πα.Σο.Κ. λέγοντας: «Είναι δυνατόν κάποιος που φέρει το όνομα Παπανδρέου, το οποίο έχει σφραγίσει την διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, να προκαλέσει με τις πράξεις του τη διάλυση του Πα.Σο.Κ;». Βέβαια ενώ κάποια στελέχη διατύπωναν ευθέως τέτοιες θέσεις-επιχειρήματα στήριξης, είναι αλήθεια πως άλλα στελέχη τις σκέψεις τους αυτές τις διατύπωναν με συγκεκαλυμμένο τρόπο, προσπαθώντας να καταστήσουν ορθολογικοφανή, επιχειρήματα των οποίων ο πυρήνας ήταν εμφανώς ανορθολογικός. Και ο πυρήνας επιχειρημάτων τέτοιου τύπου θεωρώ πως ήταν ο εξής: ο Γιώργος Παπανδρέου που φέρει το συγκεκριμένο βαρύ πολιτικό όνομα δε μπορεί παρά να φέρει και κάποιες συγκεκριμένες πολιτικές αρετές και ως εκ τούτου πρέπει να παραμείνει ηγέτης του Πα.Σο.Κ! Αυτή η αντίληψη κατά τη γνώμη μου αντικατοπτρίζει μια άκαμπτη στάση εθιμικής απόδοσης προνομίων σε πρόσωπα και στους απογόνους αυτών, μια στάση που βασίζεται σε «μαγικά ταμπού» και προφανώς απέχει πολύ από μια ορθολογική επιλογή. Μοιάζει, χωρίς ειλικρινά καμιά διάθεση ειρωνείας, με τη στάση φυλετικών κοινωνιών – όπως για παράδειγμα οι Maori – που κυβερνιόντουσαν από φύλαρχους ή βασιλείς ή από αριστοκρατικές οικογένειες και αδυνατούσαν να κάνουν διάκριση ανάμεσα στις «εθιμικές ή τις κατά σύμβαση κανονικότητες της κοινωνικής ζωής και στις κανονικότητες που λειτουργούν στη φύση». Η στάση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μαγική ή ανορθόλογη στάση» απέναντι στα έθιμα, κατά την ποππεριανή διατύπωση.

Παράλληλα, άλλοι βουλευτές του κινήματος εξηγούσαν πως η επιλογή τους στο πρόσωπο του Γιώργου Παπανδρέου εκπορευόταν κατά κάποιο τρόπο από την πολιτική τους ηθική (;). Συγκεκριμένα, αρκετά ιστορικά στελέχη του Πα.Σο.Κ. τα οποία κατά καιρούς είτε είχαν απλά διαφωνήσει σε πολλά με τον Γιώργο, είτε βρίσκονταν στον αντίποδα όλων των πολιτικών του επιλογών, έκαναν δηλώσεις όπως: «Η προσωπική μου πολιτική ιστορία ή η σχέση μου με τον Ανδρέα Παπανδρέου δεν μου αφήνει άλλη επιλογή από τη στήριξη του Γιώργου Ανδρέα Παπανδρέου». Ή και όταν δεν το έλεγαν αυτό καθαρά φρόντιζαν οι αναφορές τους στον Αντρέα Παπανδρέου και τη σχέση τους με τον ιδρυτή του κινήματος να είναι περισσότερες από τις αναφορές στον Γιώργο και την πολιτική που εκφράζει – αναφορές που έλλειπαν συχνά τελείως από τις δηλώσεις πολλών – ώστε να γίνει σαφές πιο ήταν το ελατήριο της στήριξης της υποψηφιότητας του Γιώργου. Άλλοι πάλι, οι οποίοι είχαν πολιτικό παρελθόν εκτός Πα.Σο.Κ, ένιωσαν πως έπρεπε να στηρίξουν την υποψηφιότητα του γόνου Παπανδρέου, ώστε να αποδείξουν τη στενή σχέση που τους συνδέει σήμερα με το κίνημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι δηλώσεις γυναίκας πολιτικού που από το 74’ μέχρι σήμερα έχει εκλεγεί βουλευτής με 3 διαφορετικά κόμματα και 1 συνασπισμό κομμάτων (!!) που είπε ότι: «Εξ΄ αρχής επίσης είχα δηλώσει ότι αντιλαμβάνομαι ως ηθική υποχρέωσή μου (!) να μη βρεθώ απέναντι από τον Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Γιώργο Παπανδρέου. Αυτό και θα πράξω». Άλλη μια κραυγαλέα ομοιότητα με τις φυλετικές κοινωνίες που «ο ορθός τρόπος είναι πάντα καθορισμένος λόγω της συλλογικής φυλετικής παράδοσης» - όπως έλεγε και ο Popper - και δεν υπάρχουν πολλά «περιθώρια για προσωπική υπευθυνότητα».

Ανακεφαλαιώνοντας, τα επιχειρήματα των στελεχών του Πα.Σο.Κ. υπέρ του Γιώργου Παπανδρέου, κατά τη ταπεινή μου γνώμη και νομίζω πως όχι μόνο τη δική μου, αντικατοπτρίζουν μια μαγική ή ανορθολογική στάση απέναντι στα έθιμα και τις κατά σύμβαση κανονικότητες της κοινωνικής ζωής και μου δίνουν την αίσθηση ότι προβάλουν τον ορθό τρόπο σαν να είναι πάντα καθορισμένος από μια συλλογική κομματική παράδοση. Όμως, αυτή η συγκεκριμένη στάση, κατά τον Popper, είναι η στάση που χαρακτηρίζει μια κοινωνία ανθρώπων ως κλειστή ή μαγική ή κολεκτιβιστική, σε αντιδιαστολή προς αυτό που ορίζει ο ίδιος ως ανοικτή κοινωνία (**).

Μετά λοιπόν από όλα αυτά, επανέρχομαι στο θέμα που είχα θέσει σχετικά με τις προσδοκίες κάποιων στο πρόσωπο του Γιώργου Παπανδρέου περί επικείμενων αλλαγών και προοδευτικού πολιτικού λόγου και απαντώ ως εξής: Πόσο πιθανό είναι ο πρόεδρος του Πα.Σο.Κ. που μέχρι τώρα έχει επιδείξει τρομακτική αναποφασιστικότητα και παντελή αδυναμία συγκρότησης ενός σταθερού πυρήνα πολιτικών θέσεων (με αποτέλεσμα να κάνει συχνά στροφές 180ο, επηρεαζόμενος από το περιβάλλον του) να προωθήσει απαρέγκλιτα τη παραμικρή αλλαγή – ειδικά σήμερα που ο κύκλος των ανθρώπων που τον στηρίζει είναι πολύ συγκεκριμένος και έχει συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά – και μάλιστα η αλλαγή αυτή να είναι σε κατεύθυνση σύγχρονη και προοδευτική, να στοχεύει σε ένα δημοκρατικό και ανοικτό κόμμα και να φιλοδοξεί στο να συμβάλει η κοινωνία μας να γίνει πιο δίκαιη και πιο ανοικτή; Δυστυχώς, νομίζω πως η απάντηση είναι προφανής σε όλους.


(*) Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1982 από τις εκδόσεις «Δωδώνη», σε εξαιρετική μετάφραση της κ. Ειρ. Παπαδάκη. Σήμερα κυκλοφορεί (σε δύο τόμους) από τις εκδόσεις «Παπαζήση» σε μετάφραση και πάλι της κ. Παπαδάκη.

(**) Πβ. Karl Popper, Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της, Τόμος Ι, Κεφ. 10, σελ. 279-281 (εκδόσεις Παπαζήση).

Σημείωση: Το εξαιρετικό σκίτσο που απεικονίζει το Γ. Παπανδρέου είναι του Σπ. Ορνεράκη.